Powstanie Kościuszkowskie

Działania wojenne, jakie miały miejsce na Mazowszu, ograniczyły się głównie do starć z wojskami pruskimi stacjonującymi na granicy Prus Wschodnich ustanowionej przez traktat podziałowy z Prusami z dnia 23 września 1793 roku.

Powstanie przygotowywano od dawna. Jego wybuch przyśpieszyły aresztowania sprzysiężonych. W takich warunkach nastąpił słynny marsz brygadiera Madalińskiego z Ostrołęki do Krakowa. W czasie swego 'rajdu' z I Brygadą Wielkopolską dołączał do swych oddziałów grupy ochotników. Po drodze doszło do kilku małych bitew i potyczek, w których element zaskoczenia przeważał szalę zwycięstwa na polską stronę.

Nad Narwią, w okolicach Ostrołęki kilkakrotnie mają miejsce starcia z Prusakami - 1 kwietnia i 4 czerwca. Prusacy wznieśli na ostrołęckim przedmościu redutę, z której ostrzeliwali miasto i z której wychodziły ataki pruskiej piechoty. Po obu stronach były nieznaczne straty. W kwietniu, maju i czerwcu dochodzi do licznych ataków na Pułtusk obsadzony przez Prusaków. Przełomowym momentem dla działań wojennych nad Narwią, był rewolucyjny rozkaz Tadeusza Kościuszki z 10 czerwca, w którym zalecił : " Wszystkim komendantom Korpusów Wojska Liniowego, aby (ile pozycja pozwoli) szli w granice pruskie i moskiewskie i tam głosząc wolność i Powstanie Polaków, lud uciemiężony i jarzmem przyciśniony niewoli, wzywali do łączenia się z nami i do uzbrojenia przeciwko uzurpatorom ich przemocy..."

Kolejne dni czerwca przyniosły dalsze ataki na Ostrołękę. Prusacy obsadzili wyspę na Narwi, między Ostrołęką a Różanem. Bitwa o nią ( 10 czerwca) była bardzo zacięta. W tydzień później trwa walka nad Narwią pod Popławami koło Pułtuska. Krwawo zakończyło się starcie o umocniony szaniec nad Narwią w Piątnicy obsadzony przez Prusaków. Polacy i Prusacy ponieśli znaczne straty, ale umocnienia nie zostały przez powstańców zdobyte. Następne, większe starcie nad Narwią miało miejsce 10 lipca pod Nowogrodem. Jego mieszkańcy, bracia Piaścińscy przechowali ukrytą polską armatkę. W bitwie brali czynny udział, pomagali strzelać z armatki. Zostali za to nagrodzeni przez Kościuszkę 50-cioma dukatami. W dniu 18 lipca doszło do kolejnej bitwy pod Dębnikami i Zbójną, w widłach Narwi i Pisy. Powstańcy ponieśli w niej sromotną klęskę...

Przeważnie pomyślny obrót miały inne starcia nad Narwią; 6 sierpnia pod Ostrołęką, Laskowcem i Nowogrodem, 15 sierpnia pod Karniewkiem i Dzierżeninem, 19 sierpnia we wsi Łachy, pod Bindużką (między Różanem a Pułtuskiem) . Ósmego października, po przejściu Narwii, Polacy zaatakowali kompanię mjr. Mansteina w Łasi za Różanem. Wykorzystując zaskoczenie zabili dowódcę i zdobyli 3 funtową armatę. Ostatnimi bitwami na Mazowszu w powstaniu były walki o Magnuszew Wielki. Polacy bezskutecznie atakowali umocniony pruski obóz na zachodnim brzegu Orzyca. Po kilkakrotnych nieskutecznych atakach Polacy przerwali walkę . Inicjatywę bitwy przejęli Prusacy i kompania dowodzona przez płk.Dierickiego rozbiła Polaków.


Materiały:

• S.Herbst " Z dziejów wojskowych Powstania Kościuszkowskiego1794" Warszawa 1983
• "Pamiętniki Księdza J.Kitowicza do panowania S. Poniatowskiego"Poznań 1845
• W.Tokarz "Marsz Madalińskiego. Warszawa 1926
• Z.Niedziałkowska "Ostrołęka, dzieje miasta" Ostrołęka 1979
• A.Skałkowski "Z dziejów Insurekcji 1794" Warszawa 1926
• "Powstanie Kościuszkowskie, Dzieje militarne" WIH Warszawa 1994
• R.C.Gallera "Bitwy i potyczki na terenie Północnego Mazowsza...", rękopis